Sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục báo chí: Vai trò của Nhà giáo dục

Ngày 15/4/2025, Hội thảo quốc tế về truyền thông Trung Á và Nam Á 2025 đã diễn ra với chủ đề “Báo chí và Truyền thông Chính trị tại Trung Á và Nam Á” (Journalism and Political Communication in Central and South Asia). Sự kiện được tổ chức bởi ba đối tác học thuật là Viện Báo chí Quốc tế – Đại học Ohio (Hoa Kỳ), Hiệp hội Truyền thông Nam Á, Đại học Quốc gia Al-Farabi Kazakh (Kazakhstan).

Quy tụ các chuyên gia, học giả trong lĩnh vực truyền thông và giáo dục từ nhiều quốc gia, hội thảo tập trung vào các xu hướng hiện tại - sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục và thực hành báo chí cũng như truyền thông chính trị tại khu vực Trung Á và Nam Á.  9 giờ sáng, theo múi giờ miền Đông - Eastern Time Zone Hoa Kỳ (8 giờ tối theo giờ Việt Nam), NCS. Vi Thị Phương, giảng viên Khoa Báo chí – Truyền thông, Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên đại diện nhóm nghiên cứu đã báo cáo tại hội thảo theo thư mời với đề tài “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục báo chí tại Việt Nam: Vai trò của Nhà giáo dục”. Báo cáo đã thu hút sự chú ý của các nhà khoa học khi đề cập đến chủ đề đang định hình tương lai ngành báo chí – một lĩnh vực đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0.

AI: Từ công cụ hỗ trợ đến yếu tố định hình lại lớp học

Trong bối cảnh AI đang làm thay đổi căn bản cách con người sản xuất, phân phối và tiếp nhận thông tin, giáo dục báo chí cũng nắm giữ vai trò quan trọng. NCS. Vi Thị Phương và nhóm nghiên cứu đã mang đến hội thảo một góc nhìn sâu về vai trò trung tâm của Nhà giáo dục trong việc tích hợp AI vào đào tạo báo chí, đặc biệt là trong điều kiện thực tiễn của Việt Nam.  Trong nghiên cứu, nhóm tác giả đã chỉ ra rằng AI không dừng lại là một công cụ tự động hóa đơn thuần, mà đang trở thành yếu tố quan trọng trong việc tái cấu trúc mô hình giảng dạy báo chí.

AI có thể hỗ trợ giảng viên trong việc phân tích dữ liệu, tạo hình ảnh minh họa và sản xuất nội dung đa phương tiện, góp phần nâng cao hiệu quả bài giảng. Trong thực hành báo chí, AI hỗ trợ sinh viên trong việc tạo ra các bài viết tự động, phân tích dữ liệu, và thậm chí mô phỏng các tình huống phỏng vấn. Các công cụ AI như có thể trở thành “trợ giảng ảo”, giúp sinh viên phát triển ý tưởng, học cách phân tích nội dung, và tạo dựng các sản phẩm báo chí số một cách hiệu quả. Việc tích hợp AI vào chương trình giảng dạy giúp nâng cao hiệu quả học tập và chuẩn bị cho sinh viên thích ứng với môi trường làm việc hiện đại. AI hỗ trợ sinh viên trong việc thu thập, phân tích và xử lý thông tin một cách nhanh chóng và chính xác. Các công cụ như chatbot, phần mềm nhận diện giọng nói, và hệ thống phân tích dữ liệu lớn giúp sinh viên tiếp cận nguồn tin đa dạng, từ đó nâng cao kỹ năng viết và biên tập bài báo.

Ngoài ra, giảng viên cũng có thể sử dụng AI để giảm bớt khối lượng công việc hành chính, từ đó có nhiều thời gian hơn để tương tác và hướng dẫn sinh viên về các vấn đề chuyên môn sâu sắc. Tuy nhiên, điều quan trọng là AI không thể thay thế giảng viên, mà chỉ là công cụ hỗ trợ để người dạy có thể phát huy hết khả năng của mình trong việc hướng dẫn sinh viên.

Trao đổi sau báo cáo của NCS. Vi Thị Phương, GS. Jeannine E. Relly, Đại học Arizona, Hoa Kỳ - điều phối chương trình hội thảo cũng cho rằng trong kỷ nguyên số hóa, trí tuệ nhân tạo AI đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực trong lĩnh vực báo chí, đặc biệt là trong quá trình đào tạo sinh viên ngành này. Tuy nhiên, việc ứng dụng AI cũng đặt ra những thách thức nhất định. Sinh viên cần được trang bị kiến thức về đạo đức nghề nghiệp và pháp lý liên quan đến việc sử dụng công nghệ trong báo chí. Việc lạm dụng AI có thể dẫn đến sự phụ thuộc quá mức, làm giảm khả năng tư duy độc lập và sáng tạo của sinh viên.

Là chuyên gia nghiên cứu về truyền thông quốc tế, truyền thông xã hội, báo chí toàn cầu, báo chí dữ liệu và giáo dục báo chí, đặc biệt trong bối cảnh Trung Á, TS. Karlyga Myssayeva là Phó Giáo sư tại Khoa Báo chí, Đại học Quốc gia Al-Farabi, Kazakhstan cho rằng thời đại số hóa đã mở ra nhiều cơ hội và thách thức cho ngành báo chí, đặc biệt trong việc ứng dụng AI. Vai trò của nhà giáo dục trong việc hướng dẫn và định hướng sử dụng AI trong giảng dạy báo chí trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Để tận dụng tối đa lợi ích mà AI mang lại, các cơ sở đào tạo cần cập nhật chương trình giảng dạy, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, đồng thời khuyến khích sinh viên phát triển kỹ năng mềm và tư duy phản biện. Việc này giúp người học nắm bắt công nghệ mới để trở thành những nhà báo có trách nhiệm và chuyên nghiệp trong tương lai.

Vai trò tiên phong của nhà giáo dục

Nhà giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc hướng dẫn sinh viên sử dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm. Giáo viên cần trang bị cho sinh viên kỹ năng tìm kiếm đề tài, xây dựng nguồn tin, xác minh thông tin và tác nghiệp chiều sâu, đồng thời cập nhật những nội dung đào tạo mới về AI. Ngoài ra, việc cập nhật chương trình đào tạo để tích hợp AI một cách hiệu quả cũng là nhiệm vụ quan trọng của nhà giáo dục.​ Là người đam mê phát triển các phương pháp giảng dạy sáng tạo và giúp sinh viên hiểu sâu sắc về các yếu tố ảnh hưởng đến báo chí và truyền thông hiện đại, GS. Jatin Srivastava, Trường Báo chí E.W. Scripps, Đại học Ohio - Giám đốc Viện Báo chí Quốc tế, Đại học Ohio, Hoa Kỳ cho rằng báo cáo của NCS. Vi Thị Phương và nhóm tác giả đang phản ánh thực tiễn chuyển đổi số báo chí trong khu vực Đông Nam Á và đóng góp những góc nhìn mới về vai trò của người giáo dục trong việc làm chủ công nghệ. 

Việc ứng dụng AI cũng đặt ra nhiều cơ hội và thách thức đối với sinh viên báo chí. Sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ có thể làm giảm khả năng tư duy sáng tạo và kỹ năng viết truyền thống, hay các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ và sự minh bạch trong việc xác thực thông tin. Nếu được áp dụng một cách hợp lý, AI có thể giúp ngành báo chí phát triển mạnh mẽ hơn, bởi các công nghệ này không thay thế hoàn toàn vai trò của nhà báo mà hỗ trợ họ trong việc nâng cao năng suất, cải thiện chất lượng công việc ngày càng sáng tạo và đa dạng hơn.

AI không thể thay thế vai trò của giảng viên trong việc kết nối cảm xúc, truyền cảm hứng và phát triển tư duy đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên. Thay vào đó, AI sẽ giúp giảng viên có thêm thời gian để tập trung vào các hoạt động giáo dục sâu sắc hơn, đặc biệt là trong việc phát triển tư duy phản biện và bản lĩnh nghề nghiệp của sinh viên báo chí. Trong quá trình giảng dạy báo chí, giảng viên cần phải là người dẫn dắt, giúp sinh viên vượt qua các thông tin nhiễu loạn, khai thác và kiểm chứng các nguồn tin, đồng thời rèn luyện kỹ năng phê phán và sáng tạo trong công việc. AI giúp sinh viên có thể tiếp cận và xử lý thông tin nhanh chóng, nhưng chính giảng viên sẽ là người giúp sinh viên phát triển khả năng nhận thức và trách nhiệm trong việc sử dụng công nghệ này một cách có đạo đức.

Hội nghị cũng bao gồm các báo cáo của các diễn giả khác như: “VR-content là xu hướng hiện đại nhất trong chuyển đổi báo chí – vấn đề và triển vọng của báo chí nhập vai” của Saidova Mukhayo, Đại học Ngôn ngữ Thế giới Uzbekistan, Uzbekistan; “Thu hẹp khoảng cách: Dịch thuật như một công cụ hỗ trợ Truyền thông Chính trị xuyên biên giới tại Trung Á và Nam Á” của diễn giả Zhasmin Tastan, Đại học Quốc gia Al-Farabi Kazakh,..

Thông tin về các diễn giả tại hội thảo:

*GS. Jeannine E. Relly, Đại học Arizona, Hoa Kỳ. Bà đang đảm nhiệm chức vụ Phó Giám đốc tại Khoa Khoa học Xã hội và Hành vi. GS Relly cũng là giảng viên liên kết của nhiều trung tâm, bao gồm Trung tâm Nghiên cứu Mỹ Latinh, Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông, Trung tâm Nghiên cứu Xã hội và Dữ liệu Số, và Chương trình Thực hành Nhân quyền. Bà có chuyên môn trong lĩnh vực báo chí, nghiên cứu truyền thông và chính sách công.

*PGS.TS. Karlyga Myssayeva, Khoa Báo chí, Đại học Quốc gia Al-Farabi, Kazakhstan. Bà là chuyên gia nghiên cứu về truyền thông quốc tế, truyền thông xã hội, báo chí toàn cầu, báo chí dữ liệu và giáo dục báo chí, đặc biệt trong bối cảnh Trung Á.​

* GS. Jatin Srivastava, Giám đốc Viện Báo chí Quốc tế – Đại học Ohio. Ông chuyên nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến truyền thông, báo chí và sự phát triển của ngành báo chí trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng của công nghệ và xã hội. GS.Jatin Srivastava là người đam mê phát triển các phương pháp giảng dạy sáng tạo và giúp sinh viên hiểu sâu sắc về các yếu tố ảnh hưởng đến báo chí và truyền thông hiện đại.

Hoàng Phương Thùy (Báo chí K19)